Het Spreukenboek van Salomo bevat wijsheden voor het leven van alle dag. De onderwerpen die we tegenkomen zijn gevarieerd. Van handel tot landbouw, van de lof op een werkzaam leven tot opvoeding van de jeugd. Het gaat over rijkdom en armoede, over de gevaren van zelfoverschatting, maar ‘Spreuken’ geeft ons ook waarschuwingen tegen luiheid en aanwijzingen voor het koningschap. Het woord ‘spreuk’ is vertaald van het Griekse parabolè (gelijkenis) en het Hebreeuwse ‘masjaal’. Dit betekent o.a. ‘gelijk zijn’, een gelijkenis om dieper over na te denken. Maar ‘masjaal’ staat ook voor ‘regeren’, het is dus een gezaghebbende, kernachtige spreuk, vormgegeven in een spreekwoord, gezegde, gelijkenis of spotlied.
Wat is het doel van Spreuken?
De verzen 1-6 van hoofdstuk 1 (zie figuur) geven het antwoord. ‘Om te weten (of verkrijgen, SV), om te verstaan, om aan te nemen …’, etc. (Bron: GOLD4 life). ‘Spreuken’ leert ons de gave van onderscheid:
-Hoe verhoud ik mij tot God en tot mijn medemens (gerechtigheid)?
-Hoe pas ik gerechtigheid toe (oordelen)?
-Wat is billijk (eerlijk en oprecht)?
-Hoe handel ik bedachtzaam (beslissen)?
Met deze vragen in het achterhoofd is het niet vreemd dat het Spreukenboek aanwijzingen geeft op vele terreinen van het leven. Ik heb de achterliggende tijd alle Spreuken die verband houden met communicatie en leiderschap (ca. 40 stuks) op een rijtje gezet. Wat opviel was het aantal dat handelt over conflicten. Hoe ontstaan conflicten? Hoe moet onze houding zijn? En hoe worden conflicten voorkomen? Kortom, welke wijze raad ontvangen wij als het gaat om het hanteren van conflicten?
De mantel der liefdeloosheid
Hoe gaan we in (orthodox-)christelijke kring om met conflicten? Ik neem een zekere verkramping waar. Het geven en ontvangen van feedback bijvoorbeeld, is in een omgeving waar gezag en plicht zwaar wegen, geen vanzelfsprekende zaak. Een ideale voedingsbodem voor conflicten? Wel als we allerlei ongewenst gedrag bedekken met de ‘de mantel der liefde’. Met die mantel is overigens niks mis, alleen over de verschijningsvorm valt te twisten. Duidelijk en concreet zijn kan liefdevol zijn, en duurzaam toedekken liefdeloos. Scherp zijn zonder tact leidt tot pijn, maar veroorzaken zachte heelmeesters geen stinkende wonden? En hoe snel genezen die? Soms is een conflict onvermijdelijk, soms is het zelfs wenselijk om een doorbraak te forceren. Hoe dan te handelen? Eerst een blik op de managementliteratuur, en daarna kiezen we een Bijbels perspectief.
Stijlen voor conflicthantering
Laten we eerst de gangbare managementliteratuur erbij pakken. Eén van de modellen voor conflict-hantering is dat van Hersey & Blanchard. Zij stellen vast dat een conflict, en de oplossing ervan, twee assen, twee zijden heeft: het resultaat en de relatie. Beide partijen willen iets bereiken (resultaat) en doen dit vanuit een bepaalde betrekking op elkaar (relatie). Zie figuur.
Geen van de vier genoemde stijlen is goed of fout. De juiste aanpak is afhankelijk van de situatie. Soms is het beter een conflict te negeren (het sop is de kool niet waard), soms is toedekken de beste keuze (omdat begrip zwaarder weegt dan effect), soms is forceren nodig (omdat ‘de zaak’ belangrijk is) en soms is confronteren onvermijdelijk (met oog voor de persoon en zijn omstandigheden tòch voortgang boeken).
Op papier eenvoudig, maar in de praktijk weerbarstig. Kies maar eens de juiste aanpak, en hanteer ook de juiste toon. Voorwaar, geen sinecure. Niet voor niets escaleren veel conflicten, ook omdat partijen zo hun eigen strategie (stijl) hanteren en hun eigen beleving hebben bij het conflict. Hoe spreekt de Bijbel over conflicten?
De Bijbel is eerlijk over conflicten
Al voor de schepping van de aarde was er opstand en rebellie van satan (Jesaja 14) en deze houding van hoogmoed en trots komen we op veel plaatsen tegen in de Bijbel (o.a. Jak. 4: 1-2). Genesis 3 beschrijft hoe een situatie van volkomen harmonie verandert in opstand en chaos. God en mens staan tegenover elkaar. Er is een diep conflict ‘geboren’, met opnieuw hoogmoed als drijfveer.
Die oerzonde drijft ook de hedendaagse mens van dag tot dag voort om zijn ego te vergroten, te bewaken of op te poetsen. Als er tenminste niets veranderd is in een mensenleven, daarover is de Bijbel ook duidelijk. Daar waar eenheid en harmonie zijn aangetast, ontstaat er ruimte voor verzoening. Niet vanzelfsprekend, maar door een wonder. En als dat wonder plaatsgrijpt en -krijgt wordt nieuw menselijk gedrag aangeleerd: ‘… en leert van Mij, dat Ik zachtmoedig ben en nederig van hart …’ (Mat. 11: 29b). Paulus moedigt in Fil. 4 Euodia en Syntyche aan eensgezind te zijn. Zo ook het Spreukenboek.
Oorzaak, houding en communicatie
We treffen over het onderwerp conflicten drie categorieën spreuken aan: (1) de oorzaken van conflicten, (2) onze houding in het conflict en (3) communicatie met andere partijen.
Ad 1. Waar komen conflicten vandaan?
- ‘Zijt niet nijdig over een man des gewelds (…)’ 3: 31. Jaloersheid werkt conflicten in de hand. In dit geval op iemand die in de wereld met ellebogenwerk vooruitkomt.
‘Wie haastig is tot toorn, zal dwaasheid doen; en een man van schandelijke verdichtselen zal gehaat worden.’ 14:17. Een heethoofd doet snel domme dingen en een gemene man wordt gehaat. Boosheid en haat: ‘Pokon’ voor conflicten.
- ‘Een Belialsmens, een ondeugdzaam man gaat met verkeerdheid des monds om; wenkt met zijn ogen, spreekt met zijn voeten, leert met zijn vingeren.’ 6: 11-12. Een dwarsligger is herkenbaar aan zijn taal en gebaren.
Ad 2. Hoe moet onze houding zijn?
- ‘Door hovaardij maakt men niets dan gekijf, maar bij de beradenen (zij hebben de wil om onderwezen te worden, PVE) is wijsheid.’ 13:10. Hoe leerbereid zijn we, ook te midden van een conflict? Of valt er alleen wat te leren na een conflict? Voor de wijze niet.
- ‘Een zacht woord keert de grimmigheid af; maar een smartend woord doet de toorn oprijzen.’ 15: 1. Het verschil tussen reageren en afreageren? Voelt de ander zich gehoord of verstoord?
- ‘Die de overtreding toedekt zoekt liefde (…)’ 17: 9. Kunnen wij omgaan met persoonlijke beledigingen, of maken we er ophef over? Dekt (in dit geval) de liefde alles toe? Wie op zijn knieën zit kan niet op zijn tenen getrapt worden (citaat Ds. J. Belder, Dordrecht).
- ‘Een broeder is wederspanniger dan een sterke stad; en de geschillen zijn als de grendels van een paleis.’ 18: 19. Een broeder (van hetzelfde huis) die zich onrechtvaardig behandeld voelt is een hardnekkige tegenpartij. Blijft ook onze deur op slot? Dan zal het conflict verharden.
Ad 3. Hoe communiceren met derden?
- ‘Het is een eer voor een man van twist af te blijven; maar iedere dwaas zal zich erin mengen.’ 20: 3. Kunnen we als niet-betrokkene buitenstaander blijven? Alleen een onverstandig mens mengt zich in een conflict of betrekt anderen erbij.
- ‘Twist uw twistzaak met uw naaste; maar openbaar het heimelijke van de ander niet.’ 25: 9. Een conflict wordt groter als partijvorming optreedt. Hoe moeilijk ook, zwijgen is soms de kunst.
- ‘(…) want als er geen oorblazer is, wordt gekijf gestild.’ 26:20. Stop met kwaadspreken!
Voeten wassen of oren wassen?
De Spreuken zijn geen medicijndoos voor conflicten, en zeker geen toverdoos voor situationeel leiderschap. Ze leren ons zachtmoedigheid, bedachtzaamheid en vooral liefde. Dus toch de mantel der liefde? Zeker, maar die past ons alleen als we leven in en door Jezus Christus. Dan gaat ons ego eraan. Dan betrappen we onszèlf (eerst) op onrechtvaardig gedrag, in plaats van de ander. Dan wassen wij elkaars voeten in plaats van elkaars oren. Ja, maar past zo’n houding wel in het zakenleven? Moet ik dan over mij heen laten lopen? Opnieuw: ‘… en leert van Mij, dat Ik zachtmoedig ben en nederig van hart.’ Zelfbeheersing aan de basis van conflictbeheersing, als vrucht van hart-vernieuwende genade.
