‘Ja, die ken ik wel. Jethro was toch de schoonvader van Mozes. Hij leerde Mozes delegeren.’ Zo reageren veel Bijbelkenners als ze geconfronteerd worden met de naam Jethro. En het klopt, Jethro wordt op Hogescholen en Universiteiten door christen-docenten vaak de eerste organisatie-adviseur genoemd. Maar wat weten we van zijn aanpak? Hij adviseerde Mozes om mannen over duizend, honderd, vijftig en tien aan te stellen. Maar hoe deed hij dit? Hoe kreeg hij Mozes zover dit ook daadwerkelijk te doen? En hoe kreeg hij de oudsten van het volk mee? Waarom voelden zij zich niet bedreigd? Het was toch een grote verandering, een steen in de vijver? Jethro’s aanpak staat beschreven in Exodus 18 en kenmerkt zich door vijf stappen, 5 A’s:
Stap 1: Aandacht geven
De geschiedenis in Exodus 18 begint met het besluit van Jethro om het volk Israël tegemoet te gaan. Hij heeft gehoord van hun wonderlijke verlossingsverhaal. Zijn dochter en kleinzoons (de vrouw en kinderen van Mozes) trekken mee. Hun komst wordt aangekondigd en Mozes komt zijn tent uit, enthousiast, en niet alleen vanwege het zien van zijn familie. ‘Toen ging Mozes uit, zijn schoonvader tegemoet’. De 40 jaren in de woestijn bij Jethro waren kennelijk van een andere kwaliteit dan de 14 jaren van Jakob bij zijn schoonvader Laban!
Wat doen Jethro en Mozes? Vers 7 zegt: ‘ … en zij vraagden de een de ander naar den welstand, en zij gingen naar de tent’. Dat ziet als eerste op een hartelijke ontmoeting, op pure aandacht en actief luisteren. Dat blijkt ook uit vers 8: ‘En Mozes vertelde zijn schoonvader alles …’. Niks blijft verborgen. En hoe reageert Jethro? Met eigen successen? Verhalen over wat hij zelf heeft meegemaakt? Nee, en dat is het tweede, hij ‘verheugde zich over al het goede, hetwelk de HEERE Israël gedaan had …’. Hij telt de zegeningen van het volk dat zijn eigen volk niet was (Jethro was Midianiet, specifieker: Keniet).
Na een mondelinge lofprijzing van God, vervult Jethro zijn taak als priester: hij nam ‘Gode brandoffer en schuldofferen’. Zal dat niet confronterend zijn geweest? Hoeveel offers hadden de Israëlieten in de woestijn gebracht? Geen! In plaats daarvan morden ze en kwamen ze in opstand (Exodus 15: 22 en 24). En nu, en dat is stap drie, confronteert Jethro hen (bedoeld of onbedoeld) met deze nalatigheid.
Het vlees van het brandoffer gaat op in rook, maar het slachtoffer wordt gezamenlijk genuttigd. Aäron en de oudsten van het volk (wij zouden zeggen: het MT) komen naar Jethro en Mozes om brood (‘spijs’, Gods brood) te eten. Jethro deelt uit, en nodigt uit om met hem te eten. Dat ziet op gemeenschap, het vierde punt, de kring van aandacht is verbreed. In hedendaagse taal: er is commitment voor een verandering, want er valt wat te veranderen …
Stap 2: Analyse
De volgende dag observeert Jethro Mozes in zijn rol als leider en rechter. Hij neemt er de hele dag de tijd voor want we lezen ‘en het volk stond voor Mozes, van de morgen tot den avond.’ Jethro gaat niet over één nacht ijs want voor hij zijn mening geeft over dit tafereel bevraagt hij Mozes. ‘Wat ding is dit dat gij het volk doet?’ Jetrho vraagt naar Mozes drijfveren, zijn motieven. Komt deze werkwijze van God of uit jezelf? Hij maakt Mozes bewust van de actuele situatie. Want is dat niet de opmaat voor de verandering? No pain, no change?
Als Mozes antwoordt luistert Jethro en houdt hem de spiegel voor. Hij spreekt een afgewogen oordeel uit: ‘Gij zult vervallen, zo gij, als dit volk …’ In moderne taal: Mozes, als je zo doorgaat krijg jij een burn-out en zullen de medewerkers afhaken. En wat dan? In Deut. 1: 9-12 erkent Mozes de onhoudbare situatie: ‘Ik alleen zal u (het volk, PVE) niet kunnen dragen …
Kortom, welke ‘adviesvaardigheden’ hanteert Jethro in de analysefase? Scherp observeren, bevragend onderzoeken en bewogen confronteren.
Stap 3: Advies
Adviseren is niet veel meer dan een probleem vertalen in een proces. En dat is precies waartoe sommige leiders (en volgers) niet meer in staat zijn. Waarom niet? Ze zijn onderdeel van het probleem. Ze kunnen geen afstand nemen. Hun zicht is versperd. En daarom zijn er soms Jethro’s nodig. Om leiders geen lijders te laten worden. Want wie is daarmee gebaat? Hoe zal anders ‘het volk aan zijn plaats komen’ (vers 23b)?
Jethro neemt het woord en spreekt met (Goddelijk) gezag. Iets wat voor een ‘aards adviseur’ te hoog gegrepen is? Wat geeft Jethro recht van spreken? We lezen in Deut. 17: 8-13 dat rechtspreken een taak is van priesters. Jethro wist dus waar hij over sprak. Hij was ervarings-deskundige. Even later nuanceert hij overigens zijn wat stellige toon als hij Mozes toevoegt (in vers 23a): ‘Indien gij deze zaak (het advies, PVE) doet, en God het u gebiedt, zo zult gij kunnen bestaan’. Kortom, Mozes moet niet naar Jethro luisteren maar naar God. Hij is rechter, Hij beslist.
En nu inhoudelijk. Wat is het concrete advies? Allereerst moet Mozes het volk bij God vertegenwoordigen. Hij ‘bewaakt’ de verticale lijn. Was zijn stille tijd langzaam maar zeker verloren gegaan in de drukte van de dag? Vervolgens moet Mozes Gods inzettingen en wetten communiceren aan het volk. Hij laat het volk de beginselen zien van een Godvrezend leven (het Boek, vers 20). Tenslotte moet Mozes oversten aanstellen over duizend, honderd, vijftig en tien. Hier zien we in grote lijnen de in het zakenleven beproefde span of control van tien personen terugkomen.
Mozes krijgt ook een competentieprofiel aangereikt. Een profiel dat je niet snel zal aantreffen op het bureau van een HR-manager! Jethro stelt in vers 21 vier voorwaarden: (1) kloek, (2) Godvrezend, (3) waarachtige mannen die (4) de gierigheid haten.
1. Kloek: flink en dapper, niet bang voor de gevolgen van hun uitspraken
2. Godvrezend: om de waarheid te kunnen doorgronden, de vreze des HEEREN is toch volgens de Spreukendichter het beginsel der wijsheid (Spreuken 9 :10)?
3. Waarachtig: eerlijk en rechtschapen in hun eigen wandel. Het gaat om practice what you preach, want hoe kan je anders geloofwaardig rechtspreken over anderen?
4. Gierigheid haten: iemand die hebzuchtig is kan omgekocht worden en dat maakt iemand ongeschikt om overste of oudste te zijn. Judas Iskariot is hiervan een verkeerd voorbeeld.
Tenslotte krijgt Mozes de wijze raad om zich alleen met ‘grote zaken’ bezig te houden (vers 22). Laat de oversten de lichte zaken doen, zegt Jethro. Het resultaat spiegelt hij voor ogen: ‘het verlicht uzelven, en laat hen met u dragen’. Daar was het Jethro om te doen. Of nee, daar was het God om te doen. Het volk moest immers nog een lange tijd in de woestijn overleven en dat zou niet kunnen zonder heldere gezagsstructuur. Jethro als instrument in Gods hand?
4. Achtergrond
De adviseur heeft gesproken. Nu is de ‘klant’ aan zet. Mozes neemt de raad van Jethro ter harte. Hij heeft goed geluisterd en implementeert volgens plan. Op een populatie van naar schatting 600.000 mannen ouder dan 20 jaar selecteert Mozes (ongetwijfeld bijgestaan door de Aäron en de oudsten) de oversten. Alleen al 600 ‘mannen over duizend’. Wat een enorme wervings- en selectieklus! Hoelang zal dit geduurd hebben? De Bijbel vermeldt het niet. Er staat in deze fase ook niets over zijn schoon-vader. Hij blijft op de achtergrond? Zal hij toegezien hebben? Bijgestuurd? Gecoacht? Ongetwijfeld, maar de Bijbel doet er het zwijgen toe.En dat lijkt gepast. Niet Jethro moet het gezicht zijn naar het volk en naar de oversten. Mozes leidt, dus hij staat voorop. Hij verkiest ‘kloeke mannen uit gans Israël’ (vers 25) en stelt ze aan over duizend, honderd, vijftig of tien.Opvallend detail is dat hij de oversten ‘over kleine zaken laat richten’ (vers 25). Mozes doet zelf de ‘harde zaken’, de moeilijke kwesties. Jethro had geadviseerd de belangrijke zaken zelf te doen, Mozes kiest niet voor gewicht maar voor complexiteit. Een implementatie-nuance of gewoon een vertaalkwestie? Hoe dan ook, soms is de werkelijkheid bij de invoering net even anders als in de planfase. Het resultaat is er niet anders door. Mozes wordt verlicht, meer mensen dragen verantwoordelijkheid en het volk wordt sneller voorzien van rechtspraak. Zal het aantal conflicten hierdoor zijn teruggelopen? We lezen er verder niks over, maar de veronderstelling lijkt gerechtvaardigd.
Stap 5: Afscheid
Een goede adviseur beheerst de kunst van het afscheid nemen. Hij weet zichzelf ‘uit te faseren’, hoe verleidelijk het centrum van invloed en macht ook is. Maar wie bepaalt het moment van vertrek in Exodus 18? In vers 27 staat: ‘Toen liet Mozes zijn schoonvader trekken.’ Mozes kan menselijkerwijs gesproken ‘op eigen benen staan’. Het systeem functioneert en de mensen komen aan hun trekken. Tijd om te vertrekken voor Jethro, maar pas als Mozes het goedkeurt.
Jethro gaat naar huis. De Schrift verwoordt zijn vertrek naar huis neutraal, zonder oordeel. De adviseur reist niet mee naar Kanaän, maar blijft priester in Midian, niet ver weg van het gebergte Horeb waarvan de Sinaï deel uitmaakte. De adviseur deelt niet zichtbaar in het ‘succes van de klant’.Mozes en het volk trekken door. Op weg naar de Sinaï. De ‘organisatiestructuur’ staat, maar de leefregels ontbreken immers nog. Die komen niet van Jethro, maar (rechtstreeks) van God. Een les voor elke adviseur en leider!?
N.B. Voor dit artikel heb ik dankbaar gebruik gemaakt van het boekje ‘Jethro, Zippora en Hobab’, van Stichting In de Grazige Weiden, Den Helder, bestelnummer PB308.
